Kinderen en gezinnen: De onzichtbare gezichten van de (energie)crisis?

BRUSSEL, 20 oktober 2022: Gezamenlijke verklaring van coalities, organisaties en instellingen ter bevordering van de kinderrechten en armoedebestrijding*

Vóór de COVID-19 pandemie liep bijna één kwart van de kinderen in Europa het risico op armoede en sociale uitsluiting. Gegevens over de huidige situatie zijn nog niet beschikbaar (1), doch de inval in Oekraïne, de historisch hoge inflatie, de hoge rente, de algemene stijging van de levenskosten en de enorme stijging van de energieprijzen hebben nu al gevolgen voor het dagelijks leven van de gezinnen en doen vrezen dat de prognoses (2) tegen het einde van het jaar nog zullen verslechteren (3).

“We wachten tot januari om de verwarming aan te zetten.”

Deze periode is uiterst moeilijk voor duizenden gezinnen, vooral voor gezinnen die in armoede leven en uit de lagere middenklasse komen. Ouders proberen de eindjes aan elkaar te knopen door zelf maaltijden over te slaan om hun kinderen te kunnen voeden, en stellen medische zorg uit. Sommigen kunnen het zich niet langer veroorloven om voor hun chronisch zieke of gehandicapte kinderen te blijven zorgen, of geven aan dat ze tot januari zullen wachten om hun huis te verwarmen; ze worden gedwongen hun kinderen van naschoolse activiteiten te halen omdat het te duur is deze te betalen, of ze maken gebruik van een zwemles opdat het gezin een warme douche zou kunnen nemen.

Steeds meer ouders kunnen de stijgende kosten van schoolmaaltijden niet aan. Ze kunnen het inschrijvingsgeld of studentenkot van hun oudere kinderen niet meer betalen. Sommige studenten zullen hun kot moeten opgeven en terug thuis moeten wonen om hun hogere opleiding voort te zetten, maar de vervoerskosten vormen dan weer een extra obstakel. Voor deze duizenden gezinnen zijn de rekeningen onbetaalbaar geworden, ook al concentreren zij zich op het hoogstnoodzakelijke. Veel van deze ouders schamen zich om erover te praten, maar ze maken zich vooral grote zorgen over het feit dat ze hun kinderen geen fatsoenlijk en menswaardig leven kunnen bieden.

Al deze gezinnen vragen zich af hoeveel winters nog donker zullen zijn? Hoeveel crisissen er nog nodig zijn vooraleer deze situatie zal veranderen? Hoe lang moeten zij nog bezuinigen op hun basisbehoeften: zorg, luiers, water, melk, verwarming of maaltijden? Veel ouders hadden al vóór deze energiecrisis te maken met armoede en sociale uitsluiting. Andere gezinnen uit de lagere middenklasse dreigen in armoede terecht te komen omdat hun spaargeld, als ze dat al hadden, ontoereikend is en ze de dagelijkse uitgaven niet meer kunnen betalen.

Ambitieuze beleidsvorming

De afgelopen maanden heeft België een nationaal actieplan voor de kindgarantie (7) en een federaal plan tegen armoede en ongelijkheid aangenomen. Ook is voor eind oktober 2022 een interministeriële conferentie over armoede aangekondigd. Deze inspanningen moeten worden toegejuicht, maar zijn verre van toereikend. Onze organisaties en instellingen willen eraan herinneren dat, hoewel geen van de ministers alleen armoede onder kinderen en gezinnen kan bestrijden, zij zich er collectief toe hebben verbonden kinderen in nood te beschermen door de Europese kindgarantie aan te nemen.

Wij stellen vast dat België door een gebrek aan perspectief en overleg in het kader van de kindgarantie niet ambitieus genoeg is geweest ten aanzien van de dringende uitdagingen in de strijd tegen armoede. (Zie ons standpunt van februari 2022 over de EU-Kindgarantie) Kinderen en gezinnen kunnen niet wachten totdat beleidsmakers in 2024 (8) optimale beslissingen zouden nemen. België moet dringend een beleid voeren van gratis maaltijden op school een werkelijk kosteloze gezondheidszorg en onderwijs, en menswaardige huisvesting voor gezinnen – zoals voorzien in de kindgarantie – alsook een waardig inkomen. De huidige energiecrisis zou deze gevolgen voor kinderen en hun gezinnen immers niet hebben als deze structurele beleidsmaatregelen al genomen waren.

Vandaag is het essentieel om eraan te herinneren dat kinderen en gezinnen opnieuw centraal moeten staan in beleidsdebatten en – beslissingen, en dat het echte probleem een tekort aan structureel beleid is, waardoor de meest kwetsbare gezinnen op alle gebieden van hun leven in een nog slechtere situatie terechtkomen. Tijdens de huidige opeenvolgende crisissen is dit nogmaals duidelijk geworden. Daarom roepen organisaties en instellingen ter bevordering van de kinderrechten en armoedebestrijding op tot onmiddellijke en ambitieuze collectieve actie om ieder kind en zijn of haar gezin te beschermen tegen armoede en de onmiddellijke en langetermijngevolgen daarvan:

• Een inkomen garanderen voor gezinnen om een menswaardig leven te kunnen leiden: dringend de laagste inkomens en uitkeringen boven de armoedegrens brengen, de manier waarop de armoedegrens wordt berekend actualiseren en opnieuw evalueren in het licht van vroegere, huidige en toekomstige crisissen.
• Naast de kortetermijnmaatregelen die op de verschillende overheidsniveaus zijn genomen (uitbreiding van het sociale tarief, steun voor de middenklasse): onmiddellijk de energiesteun versterken (bevriezing van het sociale tarief, structurele verankering van de verlenging van het sociale tariefen een proactieve waarborging van de toegankelijkheid) ten gunste van gezinnen die in armoede leven en de lagere middenklasse; de toepassing van het statuut samenwonende tijdelijk opschorten in geval van familiale herenigingen of samenwoonst met vrienden omwille van de energiecrisis; het recht op energie voor iedereen garanderen door de energievoorziening van huishoudens uit de commerciële markt te halen.
• Prioritair, onmiddellijk en massaal investeren in een Pact voor Huisvesting-Energie dat gebaseerd is op de isolatie van woningen, te beginnen met woningen die bewoond worden door gezinnen in armoede en gezinnen uit de lagere middenklasse (zowel in openbare als in particuliere woningen), en alle voorwaarden vergemakkelijken om toegang te krijgen tot woningen en om deze te behouden.
• Focus op de lange termijn: een veralgemeend beleid van gratis maaltijden op school en dit ten minste gedurende de leerplicht, en een beleid van daadwerkelijke gratis gezondheidszorg en onderwijs voor kinderen, moeten nu worden aangenomen.