Een laag mentaal welbevinden heeft niet enkel een impact op het recht op gezondheid van kinderen en jongeren, maar ook op hun recht op onderwijs.
“Leerlingen moeten zich goed voelen om te kunnen leren en te kunnen groeien.” (Caroline Vrijens, Kinderrechtencommissaris)
De mentale gezondheid van kinderen en jongeren wereldwijd staat onder druk, ook in België. Opnieuw maakte de coronacrisis de impact van de school op het mentaal welzijn extra duidelijk. Door de lange schoolsluitingen konden veel leerlingen maandenlang niet spelen of samenkomen met hun vrienden op de speelplaats en volgden ze noodgedwongen online les. Sommige kinderen kwamen thuis vaker in aanraking met geweld, ontwikkelden een leerachterstand of kregen te maken met psychologische problemen. Anderzijds waren er ook kinderen voor wie de rust van het even niet naar school gaan een ware opluchting betekende.
“In elk geval werd aangetoond dat naar school gaan zo veel meer betekent dan leren alleen. Op school smeden leerlingen banden, bouwen ze vertrouwen op en werken ze naarstig aan de toekomst. Het is een plaats waar veel kinderen een groot deel van hun jeugd doorbrengen.” (Eveline Couck, UNICEF België)
Kinderen en jongeren ervaren al van jongs af aan druk, bijvoorbeeld om te presteren op school, om uit te blinken in bepaalde hobby’s en om een uitgebreid sociaal netwerk uit te bouwen. Veel kinderen geven aan dat ze veel stress ervaren, wat zich ook vertaalt in verontrustende cijfers over mentale gezondheid.
“Ik denk het moeilijkste is om aan jezelf toe te geven dat je het moeilijk hebt en dat het ook niet echt goed gaat komen zonder hulp van mensen die er echt in gespecialiseerd zijn om mensen te helpen.” (jongere, anoniem)
Eveline Couck (UNICEF België) benadrukt dat de school zowel een risico als een beschermende factor kan zijn voor het mentaal welzijn van kinderen en jongeren. Leerlingen kunnen er te maken krijgen met pestgedrag en ervaren er stress door taken, toetsen en examens. Anderzijds is de school een omgeving om tijd door te brengen met vrienden, een plek voor emotionele steun en een ontsnapping uit een eventueel problematische thuisomgeving. Die positieve ervaringen van leerlingen op school maakten dan ook dat de schoolsluitingen tijdens de coronacrisis een negatieve impact hadden op het mentaal welzijn van veel kinderen en jongeren.
Ook voor de CLB’s was de coronacrisis een bijzonder moeilijke periode. Zij werden geconfronteerd met toenemende hulpvragen van leerlingen en hun ouders, en werden daarbovenop ook ingezet in contact tracing, waardoor hun maximumcapaciteit werd overschreden. Omwille van de rol die CLB’s kunnen spelen in het bevorderen van het mentaal welzijn van leerlingen en de wachtlijsten waarmee zij kampen, pleiten Eveline Couck en Caroline Vrijens (Kinderrechtencommissaris) dat er meer middelen voor hen worden vrijgemaakt.
Ook een beleid inzake mentaal welzijn op school dat is ontwikkeld en gedragen door alle betrokken actoren, kan het welbevinden van leerlingen ten goede komen.
“We merken dat beleid inzake mentaal welzijn in scholen vaak te vrijblijvend is.” (Michiel De Baere, KIYO)
“Leerlingen zijn er echt wel van overtuigd dat mentaal welzijn opvolgen ook een taak is van de scholen en iedereen die op school rondloopt: niet enkel leerlingenbegeleiders, maar ook leerkrachten, directieleden en leerlingen.” (Mauro Michielsen, voorzitter Vlaamse Scholierenkoepel)
UNICEF België pleit ervoor dat scholen inzetten op het bespreekbaar maken van mentaal welzijn en het toeleiden naar psychische hulpverlening.
“Door in te zetten op de psychologische en sociale ondersteuning van kinderen en jongeren op school, kan men radicalere maatregelen, zoals bijvoorbeeld een opname in de psychiatrie, zo veel mogelijk vermijden.” (Eveline Couck, UNICEF België)
Een laag mentaal welbevinden is een van de risicofactoren van schooluitval. Om schooluitval te voorkomen, kunnen Naadloze Flexibele Trajecten (NAFT) worden ingezet. Gedurende een NAFT krijgt een leerling of een klas intensieve ondersteuning, en waar mogelijk ook de leerkracht, een leerkrachtenteam of zelfs de school als geheel.
“NAFT is een vorm van schoolexterne ondersteuning die ingeroepen wordt wanneer intensieve begeleiding nodig is. Er wordt gewerkt op het snijvlak van onderwijs en welzijn.” (Katleen De Rick, Arktos)
NAFT wordt ingezet tegen schooluitval in de brede betekenis van het woord: een zeer laag welbevinden op school dat het leren moeilijk maakt, schoolmoeheid, spijbelen en voortijdig schoolverlaten. Een laag mentaal welzijn is niet de enige oorzaak van schooluitval. Zowel individuele kenmerken van de leerling zelf (gezondheid, attitudes, gedrag), de schoolomgeving (wat ervaart de leerling op school en wat zijn de kenmerken van het onderwijssysteem) als de context rond de leerling en de school (de gezinssituatie of de sociale relaties van de leerling) spelen een rol. Daarom is het belangrijk dat een interventie om schooluitval te voorkomen gericht is op deze onderliggende oorzaken en hun samenhang.
NAFT is er voor alle leerlingen in het secundair onderwijs, voltijds en deeltijds, gewoon en buitengewoon onderwijs. De trajecten worden aangeboden door organisaties die erkend zijn door de Vlaamse overheid (o.a. Arktos) en worden gefinancierd via het Agentschap Opgroeien.
De kern van het traject is gericht op versterken en verbinden. Om de leerling te versterken wordt binnen NAFT gewerkt aan het welzijn, schoolse vaardigheden, het aangaan van gezonde sociale relaties en de betrokkenheid bij het vormgeven van het eigen leven van de leerling. Daarnaast is er verbinding nodig. Binnen een NAFT worden leerlingen geholpen om op een positieve manier voeling te krijgen met zichzelf, om aansluiting te vinden bij klasgenoten, om goede relaties aan te gaan met de leerkrachten en een plaats te vinden in de schoolcontext.
“Toen we met de klasgroep aan het praten waren, wist iedereen wel wat meer over elkaar. Dus dat is wel beter denk ik.” (jongere die betrokken was bij een klastraject)
“Iedereen kan wel beter met elkaar praten.” (jongere die betrokken was bij een klastraject)
Katleen De Rick (Arktos) merkt op dat hoewel NAFT een behoefte invult aan intensieve ondersteuning in de preventie van schooluitval, er nog enkele aandachtspunten zijn. De meest kwetsbare leerlingen dreigen immers ook voor dit type interventie uit de boot te vallen. Bovendien zou er nog meer moeten kunnen worden ingezet op schoolondersteuning. Tot slot zijn er ook talrijke signalen van scholen uit het basisonderwijs dat ook daar een nood aan ondersteuning bestaat.